هرچند عمر طولانی ندارد و روند شکل گیری همه گیر آن از قرن ۱۹ به بعد رخ داده است، اما حالا آنقدر برای همه مردم جهان مهم و ارزشمند شده است که با شنیدنش از جایشان برخیزند و زیر لب زمزمه اش کنند.
در همه مراسم رسمی سیاسی، ورزشی و حتی نشست های کوچک رسمی شنیده می شود و به نوعی همه در احترام گذاشتن به آن اتفاق نظر دارند.
سرودهای ملی کشورهای مختلف قطعه موسیقی یا سرودی خاص هستند که به عنوان نماد رسمی شنیداری یک کشور از سوی دولت ها تعیین می شوند و اندیشه های بنیادی و مهم هر حکومت و ملتی را در خلال یک سرود بیان می کنند.
همان طور که گفتیم این سرودها عمر چندان طولانی در جهان ندارند و با شکل گیری دولت های مدرن نقش پررنگی در مجامع جهانی پیدا کرده اند و امروزه به عنصری انکارناپذیر در معرفی یک کشور بدل شده اند. آنقدر که حالا پرچم و سرود ملی پابه پای هم اهمیت پیدا کرده اند و می توان گفت در درجه ارزشمندی یکسانی برای مردم کشورها قرار گرفته اند.
سرود ملی و سیاست
جواد جهانگیرزاده، قائم مقام مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی درباره اهمیت کلیدی سرودهای ملی در دنیای امروز به جام جم می گوید: امروزه بحث سرود ملی کشورها از اهمیت فوق العاده ای برخوردار شده است؛ چراکه زمینه معرفی ملت ها هم محسوب می شود.
شاید در گذشته های دور تنها موسیقی های ملی و محلی کشورها دستمایه ای برای خلق موسیقی ملی بوده است، اما به مرور زمان با تغییراتی در این حوزه روبه رو بوده ایم. مثلا موسیقی سرود ملی کشور غنا برگرفته از قطعات یک آهنگساز بزرگ و مطرح ایتالیایی است. جهانگیرزاده در این باره می گوید: سرودهای ملی جزو آوازها و موسیقی ها هستند. غالبا در کشورها از موسیقی های ملی و محلی استفاده می شود. البته برخی کشورها هم هستند که از این قاعده پیروی نمی کنند. ابتدا این طور نبوده و به مرور زمان این اتفاق بین ملت ها رخ داده است.
او می افزاید: در موسیقی ملی بعضا علایق و تعلقات یک ملت دیده می شود، به همین منظور تلاش می شود کارکردهایی چون ایجاد احساس همبستگی ملی و در عین حال تحریک مردم به وطن پرستی یا بیان تعلق آنها به آرمان های مختلف لحاظ شود.
موسیقی ملت ها گاهی قطعه میهن پرستانه و جذابی است که نماد ملی آن کشورها محسوب می شود. جهانگیرزاده درباره مفاهیم موجود در سرود ملی ایران می گوید: در سرود ملی کشور ما تاکید بر عدالت، پیروی از جمهوری اسلامی و ادامه دادن راه شهدا از جمله موارد کلیدی است که همواره بر آنها تاکید می شود.
اما سرودهای ملی از چه نوع موسیقی ای گرفته شده اند؟ این سوالی است که شاید اغلب ما در مواجهه با سرودهای ملی از خودمان بپرسیم. جهانگیرزاده به این سوال این گونه پاسخ می دهد: نکته مهم این است که سرودهای ملی معمولا از مارش های نظامی گرفته شده اند و هنگام جنگ ها بخشی از ایدئولوژی ملت ها هم محسوب می شوند.
او ادامه می دهد: همچنین می توان گفت به نوعی بازگوکننده منش و بازتاب دهنده نوع نگاه و تفکر ملت ها هستند. در واقع از روی سرود ملی می توان به اعتقادات اجتماعی، فردی و سیاسی ملت ها هم پی برد.
بسیاری نخستین سرود ملی را مربوط به کشور ژاپن و قرن دهم میلادی می دانند. جهانگیرزاده هم هرچند بر این موضوع تاکید می کند، اما معتقد است ریشه این سرودها را می توان در هزاران سال پیش جستجو کرد. او اظهار می کند: هزاران سال پیش هم موسیقی جزئی از میدان های نبرد بوده و قاعدتا جزو یکی از ارکان موضوعات نظامی و ایجاد هیجان بوده است.
او می افزاید: بنابراین موضوع بسیار مهمی است و یک حس سلحشوری میان ملت ها ایجاد می کند و زمان های قدیم هم بحث رجزخوانی را داشته ایم که به نوعی سرود محسوب می شد. بین اعراب رجزخوانی خیلی باب بوده و در شاهنامه فردوسی هم آمده است.
اما سرود ملی به مفهوم امروزینش از کجا ریشه گرفته است؟ جهانگیرزاده می گوید: اگر بخواهیم سرود ملی به مفهوم امروزی را بررسی کنیم می بینیم این مفهوم از اروپا آغاز شده و موسیقیدانان برجسته با ساخت اپراهای ملی و ایجاد حس وطن پرستی در مردم، فضا را برای این نوع موسیقی باز کرده اند.
او با تاکید بر نقش تاثیرگذار موسیقی بر ملت ها و همه مردم جهان می گوید: همواره ثابت شده است موسیقی تاثیری حتی به مراتب بیش از اعلامیه ها و کتاب ها داشته است و توانسته بیشترین تاثیر اجتماعی را داشته باشد. پس طبیعی است که همه کشورها موسیقی را بهترین وسیله برای بیان دیدگاه ها و خواست ها و آرمان های کشورشان بدانند.
جهانگیرزاده می گوید: در بررسی سرودهای ملی کشورهای مختلف و برخورد ملل با این موضوع به اتفاقات جالبی برمی خوریم. مثلا در تایلند حتی پیش از پخش فیلم در سینما هم سرود ملی پخش می شود و همه حاضران در سینما به احترام سرود ملی کشورشان می ایستند.
قائم مقام مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی تاکید می کند: موسیقی یا سرود ملی هم چیزی در حد پرچم شده و ابزار قدرتمندی در دنیا شده است برای رهبران کشورها و روحیه دادن به مردم و ایجاد همبستگی ملی. به نوعی عزم و نظم یک ملت را ایجاد می کند.
او در پایان سخنانش می گوید: نمونه اهمیت این ماجرا را هم در مواردی چون مسابقات المپیک و جام جهانی می توان دید. وقتی بازیکنان در میدان ورزشی پیروز می شوند و سرود کشورشان پخش می شود، رهبران سیاسی هم پیام های تبریک خود را منتشر می کنند و از برافراشته شدن پرچم و پخش سرود ملی شان استقبال می کنند.
سرود ملی، پشتوانه فرهنگی
احمدعلی راغب، یکی از بزرگ ترین آهنگسازان انقلاب نیز در این باره چنین توضیح می دهد: سرود ملی هر کشوری برگرفته از تمام آداب و رسوم و فرهنگ آن کشور است و به نوعی شناسنامه آن کشور محسوب میشود. خود آن موسیقی برای هر کشوری باید داد بزند که متعلق به کجاست. آیا متعلق به اروپای شرقی است، متعلق به اروپای غربی است یا آمریکای لاتین؟ بنابراین خودش باید خودش را معرفی کند.
او درباره ساخت موسیقی سرود ملی می گوید: از طریق ساختار ملودی که در هر کشوری رواج دارد باید سرود ملی ساخت. حتی از آهنگ های فولکلور باید استفاده شود. در ساز هم باید به سازهای اصلی آن کشور نگاه کرد. در ترانه سرود ملی هم باید دقت کرد واژه هایی استفاده شود که متعلق به فرهنگ آن کشور باشد. این آهنگساز پیشکسوت می افزاید: اما درباره ریتم، هر کشوری معمولا برای خودش ریتم مشخصی دارد که بیشتر ترانه های بومی و منطقه ای و فولکلور در آن ریتم ساخته می شود. در ایران ریتم های رایج عبارتند از میزان های لنگ و میزان های مارشی مثل دوچهارم، چهارچهارم و یک نوع ریتم شش و هشت سنکوپ. ریتم سرود ملی ما که اکنون استفاده می شود و ساخته استاد ریاحی است، از همین نوع ریتم است. یعنی ریتمش جزو شاخصه های موسیقی شرق و متعلق به منطقه ایران است.
به گفته راغب، در تنظیم سرود ملی آهنگ باید قابلیت اجرا با همه ارکسترهای جهان را داشته باشد؛ نه این که آن آهنگ را فقط ارکستر ایران بتواند بنوازد، بلکه مثلا ارکستر آلمان، آمریکا و چین هم قادر باشند آن را اجرا کنند.
این آهنگساز ادامه می دهد: به همین دلیل معمولا از سازهای بومی در ساخت سرود ملی استفاده نمی کنند، بلکه از سازهای حماسی استفاده می شود. کار آقای ریاحی این مشخصات را کامل دارد. سرود ملی با گام ماهور آغاز می شود که مشخصه موسیقی ماست. وسط آهنگ، آنجا که ترانه به «بهمن فر ایمان ماست» می رسد، گام ماژور می شود.
راغب که تجربه حضور در شورای ارزیابی سرودهای ملی را در کارنامه دارد، جزو کسانی بوده که موسیقی ملی هم ساخته، اما در نهایت اثر استاد ریاحی به دلیل آن که جهانی تر بوده، انتخاب می شود.
راغب در پاسخ این پرسش که آیا می توان برای سرود ملی هر کشوری تاریخ انقضا در نظر گرفت، می گوید: این سوال برای همه سرودهای ملی مطرح است. در برخی حکومت ها سال ها هیچ تحول سیاسی رخ نمی دهد ولی روند تغییر و تحولات سیاسی در کشور ما زیاد است و ما هر سال سیاست های جدیدی می بینیم و نسبت به اوایل انقلاب قانونمندتر می شویم. من فکر می کنم، با توجه به رشد سیاسی و اقتصادی و فرهنگی بین ۱۰ تا ۱۵ سال یکبار باید سرود ملی تغییر کند.
این آهنگساز تأکید می کند: همان طور که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی دو سرود ملی ساختیم، باید باز هم سرود ملی را متناسب با مقتضیات و تغییر و تحولات تغییر دهیم و البته در این راه حتما از تجربه های قبل استفاده کنیم. علتش هم این است که سیر تحولات در جامعه ما خیلی سریع است و البته این حرکت و پیشرفت جای خوشحالی دارد. پس سرود ما که شناسنامه ما تلقی می شود هم باید تغییر کند و رو به پیشرفت بگذارد.
