امور جنسی مفهومی وسیع و پیچیده دارد و در عین حال یکی از جنبه های کلیدی برای بشر در طول زندگی است. این امور فراتر از مفهوم مذکر و مونث بودن و رابطه جنسی است و دربرگیرنده مفاهیمی مثل جنسیت (زن یا مرد)، هویت، نقش و جهت گیری جنسی، تحریکات و تمایلات جنسی، صمیمیت و باروری است که به شکل افکار، تخیلات و تمایلات جنسی، اعتقادات، نگرش ها و ارزش ها در مورد این امور، رفتار و روابط جنسی تجربه یا بیان می شود. نگرش انسان ها نسبت به امور جنسی متفاوت است. بعضی از آنها نگرشی منفی دارند. برخی مفهوم لذت بردن را از آن درک می کنند و گاهی هم بعد معنوی به آن داده می شود. هنجارهای جنسیتی وابسته به آگاهی انسان ها از امور جنسی، آموزش ها، تجربه ها و شرایط زندگی آنهاست.
وقتی صحبت از آموزش جنسی به میان می آید، منظور آموزش دادن روابط جنسی نیست بلکه آموزش دادن رفتارهای درست و گوشزد کردن خطرها و آماده کردن انسان ها از همان دوران کودکی برای محافظت و در عین حال لذت بردن از وجود خود است.
تکامل جنسی و تمایلات آن یک شبه اتفاق نمی افتد. دیدگاه کودکان نسبت به امور جنسی دیدگاهی متفاوت با بزرگسالان است. چون با امور جنسی آشنایی ندارند ولی آنچه بعدها به عنوان یک بزرگسال انجام خواهند داد، ریشه در یادگیری های دوران کودکی شان دارد.
تصور کنید کودکی ۲ ساله لباسش را در حضور جمع درمی آورد. شاید از دیدگاه حاضران این کار کودک خنده دار یا خوشایند باشد ولی وقتی مادر او را به اتاق دیگر ببرد و بگوید که برهنه شدن در هر جایی کار خوبی نیست و بدن تو را کسی نباید ببیند، این پیام را به کودک می دهد که باید از بدنت حفاظت کنی. این آموزش یکی از آموزش های امور جنسی است. همان طور که کودک حرف زدن و رفتارهای اجتماعی را می آموزد، رفتارهایی را هم به تدریج درباره امور جنسی یاد می گیرد.
کودک اولین پیام های جنسی را از والدین خود دریافت می کند
تحقیقات انجام شده نشان می دهد آنچه در امور جنسی کودکان تاثیرگذار است اول از همه نقش خانواده، سپس دوستان (در مهدکودک و مدرسه) و در آخر رسانه ها ، مجلات و… است. آموزه های کودک در خانواده، شکل دهنده مجموعه ارزش ها و رفتارهای اوست. متاسفانه حتی والدینی که شاید از نظر تحصیلی هم مدارج بالایی را داشته باشند؛ ممکن است نتوانند رفتارهای سالم کودک خود را از رفتارهای ناسالم اش تمییز دهند. گاهی خانواده ها از دیدن رفتارهای سالم کودک تعجب و به پزشک مراجعه می کنند تا علت اینکه مثلا پسر ۳ ساله شان دچار نعوظ آلت تناسلی شده را بیابند. (نعوظ در کودکان پسر به صورت رفلکسی و کاملا طبیعی اتفاق می افتد.) گاهی نیز چون رفتار غیر طبیعی را نمی شناسند به آن بی توجه اند و همین بی توجهی ممکن است باعث شود کودک آسیب ببیند. خانواده باید بداند که مثلا با یک کودک ۲ ساله چگونه رفتار کند یا چگونه به سوال های او پاسخ دهد و چه آموزش هایی مناسب این سن است. ما با یک کودک ۲ ساله درباره بارداری یا رابطه جنسی صحبت نمی کنیم ولی جواب یک کودک ۹ ساله در این حول وحوش، باید منطقی و اصولی باشد. پس مهارت و آموزش والدین در مقابل رفتارهای جنسی کودک بسیار مهم است.
رفتارهای جنسی در کودکان به چند عامل بستگی دارد
بخشی از آموزش ها غیرمستقیم است. وقتی پدر و مادر صحبت می کنند گرچه مخاطب کودک نیست ولی او در حال دریافت اطلاعات است. بخش دیگر، آموزش مستقیم است اینکه چگونه اندام های جنسی و قسمت های خصوصی بدنش را به او معرفی کنیم. آنها حتی اسم اندام ها را هم باید بدانند (متاسفانه در کشور ما اسم های مناسبی برای اندام های جنسی استفاده نمی شود) اگر اینها را نداند ممکن است، بعدها نتوان ارتباط خوبی با کودک برقرار کرد. باید به او آموزش داد که بدن خود را دوست داشته باشد. وقتی می گوییم اینجا بد است و باید آن را پنهان کنی، این تصور ذهنی در او ایجاد می شود که چرا مامان و بابا مرا دوست دارند ولی این قسمت از بدنم را دوست ندارند. پنهان کردن باید معنا داشته باشد، می توان گفت این قسمت خصوصی است و مربوط به توست و هیچ کس حق ندارد آن را ببیند یا به آن دست بزند. نکته غلط دیگری که در فرهنگ ما وجود دارد این است که ما به راحتی درباره آلت تناسلی مردانه صحبت می کنیم و صحبت راجع به آلت تناسلی زنانه را بد می دانیم. این برخورد با کودکان دختر و پسر در نگرش کودک نسبت به اندام جنسی اش تاثیر منفی می گذارد. با این کار به پسر غرور می دهیم و به دختر حقارت و هویت جنسی کودک در هر دو حال به هم می ریزد. کودک باید به اندام جنسی خودش احترام بگذارد و آن قسمت از بدنش را جزئی از کل بداند.
رفتار جنسی کودک را بشناسیم
تحقیقات نشان داده پاسخ های جنسی از همان ابتدای تولد و حتی درون رحم مادر وجود دارد. گرچه پاسخ جنسی است ولی در اثر وجود هورمون نیست و ربطی به تمایلات جنسی ندارد. خیلی از رفتارهایی که ما به عنوان رفتار جنسی می شناسیم در دوران کودکی طبیعی و بخشی از تکامل جنسی محسوب می شوند.
طبیعی است که کودکان کنجکاوی و تمایل جنسی دارند یا دوست دارند بدن خود و دیگران را کشف کنند. کشف کردنشان معمولا از طریق لمس یا مشاهده است. شاید این رفتارها برای خانواده ها مشکل ساز شود، زیرا اغلب نمی دانند تا کجای این رفتار طبیعی است و از کجا به بعد غیرطبیعی محسوب می شود. مثلا خودارضایی کودک یا دست زدن به آلت تناسلی اش یکی از شکایت هایی است که از طرف خیلی از والدین مطرح می شود اما این خودارضایی با آنچه که در بزرگسالان دیده می شود متفاوت است. این لذت در کودک فیزیکی است و ارگاسمی وجود ندارد. فقط به شکل یک احساس آرامش و راحتی است. برخورد مناسب والدین با کودک نقش مهمی در سلامت جنسی آنها به خصوص در دوران نوجوانی دارد.
آموزش سلامت جنسی باعث احساس امنیت کودک می شود
نگرش نسبت به امور جنسی در جوامع و حتی خانواده های مختلف، متفاوت است. هر جامعه ای و حتی هر خانواده ای رفتار خاصی را درباره آموزش جنسی با کودکان خود دارند ولی استانداردهایی وجود دارد که تبعیت از آنها می تواند در رشد طبیعی کودک و سلامت جنسی او در آینده کمک کننده باشد. کودک چه در خانه و چه در محیط خارج از خانه (مثلا به مدرسه می رود) باید دانش و مهارت حفاظت از خودش را داشته باشد. اگر تکامل جنسی خوب و محیط امنی را برای کودک فراهم آوریم بسیاری از خطرها را در آینده از او دور کرده ایم.
ضرورت کسب اطلاع از منابع معتبر
امروزه ما در دنیای اطلاعات به سر می بریم و مردم به راحتی می توانند با فشار دادن یک دکمه، اطلاعات درست و غلط زیادی را ببینند اما مشکل آنجاست که گاهی اطلاعات غلط را می آموزند و آنها را به مرحله اجرا درمی آورند. این اطلاعات غلط جا می افتد، در جامعه می چرخد و کسی هم متوجه نادرستی آن نمی شود مگر اینکه فرد اشراف و دانش کافی در مورد موضوع داشته باشد. پس مهم است این آموزش به مردم داده شود تا با دیدن هر مطلبی آن را نپذیرند و به دنبال منبع موثق باشند. اگر جستجوگر خوبی باشید، به راحتی می توانید مطلب معتبر را از غیرمعتبر تشخیص دهید. مطالبی که در سایت ها دیده می شود، ممکن است به وسیله یک فرد عادی بدون دانش در همان زمینه نوشته شده باشد. پس قبل از هر چیز باید سایت های علمی را بشناسید. برای این کار می توانید مثلا با پزشکی که برای حل مشکلتان به او مراجعه کرده اید، مشورت کنید. اگر به بعضی از سایت های انگلیسی معتبر مانند مایوکلینیک مراجعه کنید، در پایان مقاله نام چند منبع دقیق را خواهید دید و این هرگونه شکی را از بین می برد. کسب اطلاعات از منابع نامعتبر حتی می تواند مشکلاتی در خانواده ها به وجود آورد.
دکتر آزیتا گشتاسبی
متخصص بهداشت باروری وفلوشیپ سلامت طب جنسی
عضو هیات علمی پژوهشکده علوم بهداشتی
