تبلیغات مختلف و تصاویر پرزرق و برق هنرمندان و چهره های شاخص در قاب رسانه ها، تناسب اندام را به خواستی عمومی تبدیل کرده است. از سوی دیگر هشدارهای مداوم پزشکان و متخصصان در مورد آثار منفی چاقی بر سلامتی و کاهش طول عمر، افرادی را که دچار اضافه وزن هستند، به فکر حل مشکل خود انداخته است.
کسب و کارهای مختلفی نیز برای پاسخ به همین خواست و نیاز عمومی شکل گرفته اند؛ از سایت های اینترنتی برای فروش مجازی رژیم های غذایی و دستگاه های ورزشی خانگی گرفته تا تاسیس کلینیک هایی که به ارائه خدمات تناسب اندام می پردازند.
بعضی از محصولات و خدماتی که این کسب و کارها ارائه می کنند برای کاهش وزن مفید هستند و بعضی دیگر تاثیر چندانی بر لاغری و ثابت ماندن وزن ندارند. دکتر محمدرضا وفا متخصص تغذیه، دکتر داریوش الیاس پور متخصص علم فیزیک و استاد دانشگاه شهید بهشتی، دکتر فریده تورانی متخصص جراحی عمومی و پلاستیک به شما می گویند که هر کدام از روش های لاغری چه مزایا و معایبی دارند و چطور از بروز آسیب ها پیشگیری کنید.
روش انتخاب بهترین رژیم غذایی
سایت های اینترنتی و نشریات یا مراجعه به متخصصان تغذیه، کلینیک های خصوصی و باشگاه های ورزشی و تناسب اندام بعضی از راه های دسترسی به انواع و اقسام رژیم های غذایی هستند. ارائه این رژیم ها برای بعضی افراد کسب و کار پررونقی ایجاد کرده اند.
به گفته دکتر محمدرضا وفا، متخصص تغذیه از نظر علمی برای کاهش وزن چند مرحله وجود دارد؛ رژیم غذایی، ورزش و فعالیت های فیزیکی، داروهای مجاز لاغری و جراحی. به عبارت دیگر رژیم غذایی مهم ترین مرحله لاغری است.
این متخصص تغذیه می گوید: «یک رژیم غذایی صحیح و علمی نباید عملکرد بدن را مختل کند، باعث گرسنگی نشود و متابولیسم بدن را به صورت منفی بر هم نزند. همچنین باید تمام گروه های اصلی غذایی در آن گنجانده شود. اگر یک رژیم غذایی هر کدام از این ویژگی ها را نداشته باشد ممکن است به سلامتی فرد آسیب بزند و ارائه آن اقدامی غیرعلمی و در بعضی موارد تجاری است.»
در رژیم غذایی مناسب برای پرهیز از گرسنه ماندن فرد هر سه وعده غذایی به همراه دو میان وعده وجود دارد اما از حجم و کالری غذا کاسته می شود. مواد غذایی مغذی، تازه و سالم از ارکان چنین رژیمی است. نمی توان برای کاهش وزن همه افراد دستورالعمل ثابتی را تجویز کرد. هر فرد با توجه به شرایط بدنی، وضعیت سلامتی و سبک زندگی خود باید رژیم غذایی ویژه ای دریافت کند. می توان گفت هر فرد یا مجموعه ای که دستورالعمل یکسانی را برای همه افراد ارائه می کند، قصد فعالیت تجاری دارد و توصیه های وی علمی نیست.
چطور در خانه ورزش کنیم؟
یکی دیگر از کسب و کارهای پررونق مربوط به کاهش وزن، فروش انواع و اقسام دستگاه های ورزشی خانگی است. این نوع دستگاه ها انواع مختلفی دارند. مزیت های بعضی از آنها برای کاهش وزن بیشتر است و برخی دیگر تاثیر چندانی بر لاغری ندارند. به گفته دکتر داریوش الیاس پور، متخصص طب فیزیکی و توانبخشی و استاد دانشگاه شهید بهشتی، دستگاه هایی که تعداد محدودی از عضلات بدن را درگیر می کنند تاثیر کمتری بر لاغری دارند اما دستگاه هایی که گروه های عضلاتی بیشتری را فعال کنند و فرد بتواند بیشتر از نیم ساعت از آنها استفاده کند باعث کاهش وزن می شوند.
او مزیت کلی دستگاه های ورزشی را در این نکته می داند که در شرایط آلودگی هوا ورزش در فضای بسته بهتر از فعالیت فیزیکی در خارج از خانه است. این روزها دستگاه های متعدد و برندهای مختلفی در بازار دستگاه های ورزشی خانگی وجود دارد اما بازار تبلیغ و فروش بعضی از آنها داغ تر است. دکتر داریوش الیاس پور در مورد هریک از این دستگاه ها نکاتی را بیان می کند.
دستگاه های درازونشست:
چنین دستگاه هایی تنها در تقویت عضله های ماهیچه موثر هستند، هر چند برای همین منظور نیز راه ها و تکنیک های بهتری وجود دارد برای مثال فرد می تواند در حالتی که به پهلو خوابیده است به پل برود.
به طور کلی درازونشست ورزش چندان توصیه شده ای نیست. این حرکت به ستون فقرات فشار زیادی وارد می کند و به ویژه برای کسانی که به مشکلات کمر و دیسک گردن مبتلا هستند یا استعداد ابتلا به چنین مشکلاتی را دارند، خطرآفرین است.
تردمیل: این وسیله از جمله دستگاه های مفید برای کاهش وزن است چرا که هم گروه های مختلف عضلانی را درگیر می کند و هم فرد می تواند به مدتی بیش از نیم ساعت از آن استفاده کند. به طور کلی ورزش های موثر برای لاغری اغلب از نوع هوازی هستند به این معنا که فرد می تواند به مدت بالای ۳۰دقیقه آنها را انجام دهد، شدت ضربان قلب فرد را به حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد حداکثر ضربان قلب او می رساند و بین ۵ تا ۷ روز در روز انجام می شود. در مقابل آنها، ورزش های تقویتی قرار دارند که گروه های عضلانی را تقویت می کنند. ورزش های تقویتی تا حدی در کاهش وزن موثر هستند ولی نه به اندازه ورزش های هوازی. استفاده از دستگاه تردمیل نیز نوعی ورزش هوازی محسوب می شود. ضمن آنکه تردمیل با فشار به استخوان ها، به حفظ و افزایش تراکم آنها کمک می کند.
این دستگاه محدودیت هایی نیز دارد از جمله آنکه به ستون فقرات، زانو و مچ پا فشار وارد می کند. اگر افراد در این مفاصل دچار مشکلاتی بوده یا به آرتروز مبتلا باشند، باید برای استفاده از تردمیل با پزشک خود مشورت کنند. بهتر است افراد بلافاصله پس از کاری طولانی و خسته کننده از این دستگاه استفاده نکنند و پیش از آن استراحت کوتاهی داشته باشند. عیب دیگر تردمیل این است که فضای زیادی در خانه اشغال می کند.
الپتیکال یا اسکی فضایی: این دستگاه نسبت به تردمیل تاثیر بیشتری بر کاهش وزن دارد چرا که تمام مزایای آن را دارد و علاوه بر آنها عضلات دست را نیز درگیر می کند. اسکی فضایی را می توان برای انجام ورزش های تقویتی نیز تنظیم کرد. البته این ورزش ها را نباید به مدت طولانی انجام داد. این دستگاه کمتر از تردمیل به عضلات فشار وارد می کند ولی ممکن است در بعضی افراد باعث سرگیجه و از دست دادن تعادل شود.
دوچرخه ثابت: استفاده از دوچرخه ثابت، ورزشی هوازی
کلینیک های لاغری
تاسیس کلینیک های ویژه زیبایی و کاهش وزن از جمله کسب و کارهای پررونقی هستند که در پاسخ به خواست عمومی برای تناسب اندام شکل گرفته اند. دکتر وفا معتقد است بعضی از این کلینیک ها مجوز قانونی دارند و کار علمی انجام می دهند. در چنین موسسه هایی برای کاهش وزن فعالیت گروهی انجام می شود و سه بخش مجزا وجود دارد؛ یک بخش رژیم غذایی ارائه می کند، در بخشی دیگر روی ورزش و فعالیت فیزیکی تمرکز می شود و بخش سوم به ارائه مشاوره های روانی و حل مشکلات رفتاری افراد که منجر به پرخوری و افزایش وزن می شود، اختصاص دارد.
دکتر محمدرضا وفا متخصص تغذیه:
هر چند رژیم غذایی مرحله اصلی در کاهش وزن است اما به تنهایی و بدون ورزش به سختی می تواند باعث لاغری و تداوم آن شود. آخرین توصیه سازمان بهداشت جهانی این است که تمام افراد دو سال به بالا حداقل ۲۵ دقیقه تا یک ساعت در روز فعالیت های ورزشی انجام دهند. کاهش و افزایش چندباره وزن، برای بدن بیشتر ضرر دارد.
است که فرد می تواند به مدت طولانی آن را انجام دهد. این دستگاه، حجم کمتری نسبت به تردمیل اشغال می کند، اما یکی از محدودیت های دوچرخه ثابت این است که عضلات دست را به کار نمی گیرد. از سوی دیگر برای افرادی که مشکلات زانو دارند، توصیه نمی شود چرا که آسیب به زانو را افزایش می دهد.
معضلی که در مورد دستگاه های خانگی وجود دارد این است که بسیاری از این دستگاه ها تنها در روزها و هفته های نخستین ورود به خانه برای افراد جذابیت دارند و پس از مدتی به دکور تبدیل می شوند. وی این موضوع را مشکلی رفتاری می داند و معتقد است تا زمانی که افراد برنامه و اراده ای قوی برای ورزش و کاهش وزن ندارند، نباید برای خرید این دستگاه ها هزینه کنند.
درباره دستگاه های لاغری موضعی بیشتر بدانید
این روزها در بعضی از باشگاه های ورزشی، کلینیک های خصوصی و حتی آرایشگاه ها، دستگاه های مختلفی برای لاغری موضعی وجود دارند که بازارشان هم کم رونق نیست. این دستگاه ها نام های مختلفی دارند مانند ال پی جی یا رادیو فرکوننسی آراف. فروش انواع گن ها و کمربندهایی که قرار است به لاغری موضعی منجر شوند نیز از گذشته رونق داشته است.
دکتر الیاس پور معتقد است به طور کلی دستگاه ها و وسایلی که مدعی لاغری موضعی هستند تاثیر قابل توجهی بر کاهش وزن ندارند. تنها راه موثر برای لاغری موضعی جراحی است. به گفته او این نوع دستگاه ها و کمربندها معمولا به سه طریق عمل می کنند؛ تولید گرما، روش های مکانیکی مانند ماساژ یا لرزش و تحریک الکتریکی. روش آخر عضلات ناحیه را فعال می کند و اثری شبیه ورزش دارد اما میزان انرژی که با استفاده از آن مصرف می شود محدود به همان ناحیه کم است و اثر قابل توجهی در لاغری ندارد.
این متخصص طب فیزیکی توصیه مهم دیگری هم دارد: «لازم نیست به منظور لاغری ناحیه ای خاص از بدن، به صورت ویژه برای آن کار خاصی انجام شود. برای کاهش وزن باید متابولیسم بدن به صورت کلی فعال باشد و گروه های مختلف عضلانی درگیر شوند. با انجام ورزش های هوازی می توان به چنین هدفی رسید.»
معایب قرص های لاغری چیست؟
در شبکه های ماهواره ای و بعضی از مجلات داخلی می توان تبلیغات مختلفی از انواع قرص های لاغری دید؛ تبلیغاتی که ادعا می کنند این قرص ها تاثیر معجزه آسایی دارند و به سادگی و بدون دردسر به کاهش وزن منجر می شوند.
به گفته دکتر وفا، متخصص تغذیه، بعضی از داروهای ویژه لاغری از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مجوز دارند. این نوع از قرص های لاغری آنزیم هایی را که باعث جذب چربی در بدن می شوند، مهار می کنند. در نتیجه حجم زیادی از کالری های دریافتی، بدون جذب در بدن دفع می شوند که نتیجه این امر کاهش وزن است.
البته استفاده از چنین قرص هایی تنها با تجویز پزشک یا متخصص تغذیه مجاز است چرا میزان و دوره مصرف این قرص برای هر فرد با دیگران تفاوت دارد. ضمن آنکه داروهای لاغری را نمی توان همزمان با بعضی دیگر از داروها استفاده کرد.
این متخصص تغذیه می گوید: «زمانی پزشک یا متخصص تغذیه سراغ تجویز داروهای لاغری می رود که فرد با وجود رعایت رژیم های غذایی و انجام فعالیت های ورزشی موفق به کاهش وزن نشده باشد و اضافه وزن او سلامتی اش را تهدید کند اما بسیاری از قرص هایی که به صورت گسترده تبلیغ می شوند، از وزارت بهداشت مجوز ندارند. این داروهای بدون مجوز، بسته به ترکیبات شیمیایی شان خطرهای مختلفی برای بدن دارند اما افراد سودجو از بی اطلاعی مردم و خواست آنها برای تناسب اندام بهره می گیرند و به صورت گسترده چنین محصولاتی را تبلیغ می کنند. برای مثال بعضی از انواع قدیمی تر قرص های لاغری بدون مجوز، با اثرگذاری بر مراکز اشتها در سیستم اعصاب مرکزی، مانع احساس گرسنگی می شدند و سیری کاذب ایجاد می کردند. این داروها باعث آسیب به بافت هایی مانند قلب و کبد می شدند. ضمن آنکه پس از قطع مصرف آنها نیز فرد دچار اشتهای شدید و کاذب می شد.
جراحی زیبایی در خدمت لاغری
اگر رژیم غذایی، ورزش و داروهای مجاز لاغری کمکی به کاهش وزن نکرد، یک راه دیگر می ماند؛ جراحی. دکتر فریده تورانی، متخصص جراحی عمومی پلاستیک و زیبایی معتقد است کسانی که دچار چاقی عمومی هستند، مشکل متابولیستی مانند دیابت یا تیروئید ندارند و مواردی مانند کمبود تحرک و مصرف کالری زیاد دلیل چاقی آنهاست؛ می توانند نامزد مناسبی برای جراحی لاغری باشند. او در این باره می گوید: «کسانی که به دلیل اضافه وزن زیاد و مشکلات جسمی ناشی از آن، قادر به تحرک و انجام ورزش نیستند یا به هیچ عنوان نمی توانند رژیم غذایی مناسب را رعایت کنند، می توانند گزینه جراحی های چاقی را که عمدتا روی معده و حجم انباری آن است، انتخاب کنند.
تعدادی از این نوع جراحی ها موقت هستند و برخی اثر دایمی دارند. برای مثال جراحی بالون معده برای مدت موقتی حجم معده را کاهش می دهد تا فرد سریع تر سیر شود و بتواند حجم خوراک خود را تنظیم کند. بعد از سپری شدن مدت معین نیز بالن از معده خارج می شود. البته ممکن است پس از خروج بالون از معده، چنانچه فرد نتواند حجم کالری دریافتی را کنترل کند، دوباره دچار افزایش وزن شود. به گفته اونوعی از جراحی های معده نیز اثر دایمی دارند برای مثال بخشی از معده برداشته شده یا روی خود چین می خورد یا قسمتی از روده در پیوند مجدد با معده حذف شده که در این حالت بدن فرد قادر به جذب برخی مواد مفید و ضروری نیز نخواهد بود و ناچار می شود از برخی داروهای مکمل استفاده کند.
در گروه دیگر، بعضی افراد هستند که دچار چاقی موضعی هستند. آنها حداکثر حدود هفت یا هشت کیلو اضافه وزن دارند و خواسته آنها رسیدن به تناسب اندام است. این افراد نیازی به جراحی های معده و دستگاه گوارش ندارند و می توانند از جراحی های زیبایی مانند لیپوساکشن، لیپولیز، ابدومینوپلاستی (جراحی زیبایی شکم) و جراحی هایی که با هدف بادی اسکالپتینگ (پیکره تراشی و جابه جایی چربی از یک موضع به موضع دلخواه) انجام می شوند، استفاده کنند. جراحی های لاغری مانند هر عمل جراحی دیگری عوارضی دارند به ویژه که در مورد بعضی از آنها، بیهوشی کامل ضروری است. بعضی از عوارض جراحی های لاغری مانند کبودی، درد، کوفتگی و به طور کلی مشکلات دوران نقاهت، گذرا هستند اما بعضی مشکلات هر چند نادر، مانند عوارض ناشی از بیهوشی یا آمبولی می تواند خطرناک تر باشد.
