دخترک دوان دوان به سمت مادرش می آید، اولین روز مدرسه خیلی زود تمام شد و با ذوق فراوان از آنچه در کلاس گذشته تعریف می کند، ذوق مشق نوشتن را به خوبی می شود در میان سخنان دخترک کشف کرد، آنجا که با ذوق از مادرش می پرسد پس کی مثل نسترن «مخش» می نویسد، ذوقی که معلوم نیست تاکی همین طور برایش لحظه شماری خواهد شد.
تکلیف مدرسه و مشق شب، دغدغه تازه یک میلیون و ۲۳۸ هزار نفری است که از اول مهرماه وارد مقطع اول ابتدایی شده اند و احتمالا از چند روز آینده درخواست های معلم برای نوشتن چندباره از روی الگوهای نوشتاری کلاس اولی ها آغاز می شود و دست کم تا ۱۲ سال بعد فکر اینکه چه پاسخی برای انجام ندادن تکلیف به معلمشان خواهند داد، رهایشان نخواهد کرد.
تکلیف مدارس گرچه با خط های عمودی و افقی و مورب آغاز می شود؛ اما هر سال سخت تر و سنگین تر می شود و در نهایت اگر دانش آموزی تا مقطع دیپلم هم ادامه تحصیل دهد این تکالیف با جذر و انتگرال و… پایان می یابد، اما شاید بد نباشد حالا که سال جدید آموزشی در کشور آغاز شده، نظر دانش اموزان، اولیا و برخی دبیران درخصوص تکالیف هم شنیده شود.
زن جوان در حیاط مدرسه ای ابتدایی در مرکز پایتخت منتظر آمدن فرزندش ایستاده، سبا، تنها فرزند اوست و امروز اولین روز مدرسه سباست، تجربه ای از تکالیف مدرسه دانش آموزان امروزی ندارد؛ اما خاطره مشق شب های دوران تحصیل خودش را آزاردهنده می داند و می گوید: «انگار آموزش و پرورش برای تکالیف شب بخشنامه صادر کرده و از معلم ها خواسته آنقدر به دانش آموزان تکلیف ندهند، زمان ما که اوضاع خوب نبود و گاهی حتی پای دفتر خوابم می برد، چندبار حتی از ترس اینکه مبادا معلم به خاطر مشق ننوشتن تنبیهم کند، غیبت کردم و خیلی وقت ها هم مادرم را برای صحبت به مدرسه می بردم.»
سبا از پله های کوتاه مدرسه پایین می آید و به مادرش می رسد، زن جوان محور تماشای دختر کلاس اولی اش می شود و فقط می گوید: «اما آن مشق شب نوشتن ها هم دورانی داشت، امروز خاطره خوبی برایمان شد.»
چند دقیقه بعد از کلاس اولی ها، دانش آموزان دیگر مدرسه هم تعطیل می شوند، دختری که کلاس پنجم است با چند دوستش از ساختمان مدرسه خارج می شود، با لحن دخترهای هم سن و سال خودش، از اینکه سرویس ندارد و مجبور است با ماشین پدرش به خانه برود، گله می کند و در جواب دوستش که می گوید هغته دیگر تکلیف سرویس ها مشخص می شود، تنها شانه هایش را به بالا می اندازد به طرف فاطمه می روم و درباره مشق هایش سوال می پرسم، توصیه های پلیسی تاثیر خودش را روی او و دوستانش داشته و از پاسخ دادن امنتاع می کند، خودم را معرفی می کنم و می گویم که خبرنگارم اما او باور نمی کند، زنی که به نظر می رسد ناظم مدرسه باشد به بیرون از حیاط هدایتم می کند.
دم در مدرسه، پسر جوان از روز اول مدرسه خواهرش می پرسد، دخترک کلاس چهارم است، خودم را به پسر جوان معرفی می کنم و چند سوال می پرسم، امیر دانشجوی سال اول عمران در دانشگاه آزاد است، خواهرش پیش دستی می کند و زودتر از او جواب می دهد: «بعضی وقت ها آنقدر به ما مشق می دادند که دفتر مشقمان تمام می شد، باید سه بار سه بار از کلمه جدید و مهم کتاب فارسی می نوشتیم و آخر هم دو صفحه دیکته، بعد هم کتاب کار باید حل می کردیم و جز آن معنی لغات را هم باید حفظ می کردیم…»
امیر هم از خاطرات دوران مدرسه اش این طور می گوید: زمان ابتدایی به ما مشق می گفتند و به نظرم معلم ها کاملا سلیقه ای عمل می کردند و هماهنگی بینشان نبود، یادم هست که یک بار به تعطیلات چند روز خورده بودیم معلم ما گفته بود دوبار تمام درس جدید را رونویسی کنیم و کلی مشق دیگر هم برای ریاضی و علوم گفته بود؛ اما دانش آموزان کلاس دیگر (همان پایه) هیچ مشقی نداشتند، احتمالا آنها دانش اموزان همان کلاسی بودند که معلم ها همیشه می گفتند از ما بهترند.»
پسر جوان درباره تکالیف دوران راهنمایی و دبیرستانش هم می گوید: «چون تعداد معلم ها زیاد شد دیگر بحث تکلیف روزانه و مشق شب مطرح نبود، آن زمان تصورم این بود که اگر به راهنمایی و دبیرستان برویم دیگر مشق شب نداریم؛ اما تازه بدبختی ها شروع شد، هر معلم برای جلسه بعدی کلاسش به ما کلی تکلیف می گفت و گاهی می شد که حتی شب ها تا صبح بیدار بودم تا تکالیفم را انجام دهم، این موضوع در دوره دبیرستان حسابی به کابوس تبدیل شده بود و معلم ها هم اصلا ما را درک نمی کردند، جالب اینجاست که توقع پیش مطالعه هم از ما داشتند! »
مدرسه دیگر در شمال غرب تهران که نوشته
«غیردولتی »روی سردر آن خودنمایی می کند و ظاهرا از همان روز اول بناست غیرانتفاعی بودن مدرسه به دانش آموزانش ثابت شود. ساعت از ۱۲ ظهر گذشته؛ اما هنوز دانش آموزان تعطیل نشده اند، مردی در خودرو سواری اش منتظر آمدن پسرش است، با او هم صحبت می شوم و بعد که می فهمد خبرنگارم، شروع می کند به گفتن از مشکلاتش: « چند میلیون از ما پول گرفته اند، کسی هم نظارت نمی کند و… » به مرد جوان توضیح می دهم که بناست درباره تکالیف درسی با او صحبت کنم، می خندد و می گوید: « این چیزها که اینها می نویسند اسمش تکلیف نیست، خودشان را مسخره کرده اند زمانی ما پشت میزهای سه نفره درس می خواندیم و کلی هم تکلیف و مشق شب بود؛ اما الان پنج شنبه ها که تعطیلند، زنگ تفریح و بازی و غذاخوری هم که دارند، حالا دو خط هم مشق بنویسند چیزی نمی شود که !» مرد میانسال بلافاصله حرف هایش را اصلاح می کند و ادامه می دهد: «البته این را هم بگویم که این نسل خیلی لوس و مامانی شده، نسل آب پرتقالی با دو خط مشق هم خسته می شود و بهتر است کمی از تکالیفشان کم کنند.»
زنی دیگر مقابل در مدرسه ایستاده و مدام به ساعت گوشی تلفن همراهش نگاه می کند، نزدیک که می شوم می گوید: «مگر قرار نبود روزهای فرد ساعت ۱۲ تعطیل شوند؟» بعد خودم را معرفی می کنم و سوالم را می پرسم، جوابش متفاوت تر از دیگران است: «پسر من کلاس پنجم است؛ کاری ندارم که چند میلیون در سال خرج او می شود، اما ما که پولمان را در قرعه کشی برنده نشده ایم، وقتی پول می دهیم توقع داریم از نظر آموزشی بیشتر به پسرم رسیدگی کنند، من شاغلم و این چند روز تا سرویس ها مسیربندی شوند با مرخصی ساعتی دنبال پسرم می آیم و واقعا فرصتی ندارم که چند ساعت در روز درگیر مسائل درسی فرزندم شوم؛ اما پارسال هر روز یک مساله تازه برای تکالیف پسرم ایجاد می کردند، مد تازه هم این بود که قبل از درس دادن به دانش آموزان سوال می دادند و بعد به دانش آموزان می گفتند هرکس آن را حل کند، امتیاز می گیرد! پسر من هم اصرار پشت اصرار که من باید مساله را حل کنم، هزار بهانه و درگیری دیگر هم داشتیم و سوال من اینجاست که چرا حالا که این همه از ما پول می گیرند خودشان به این موضوع رسیدگی نمی کنند؟!
مدرسه تعطیل می شود، اول دانش آموزان کلاس اول و بعد بقیه پایه ها از ساختمان خارج می شوند، کنار پسرس می روم . او درباره مشق هایش می گوید: «آن طور که اذیت شویم مشق زیاد به ما نمی دهند؛ اما گاهی تکالیفمان بی معنی می شود، به معلم هم که اعتراض می کنیم به ما می گوید این خواسته کتاب یا بخشنامه از طرف آموزش و پرورش است…»، دانش آموزان مدرسه را ترک می کنند و کم کم معلم ها از ساختمان خارج می شوند، خانم محسنی، معلم بازنشسته مدارس ابتدایی است، او سابقه تدریس در چند منطقه جنوبی و شمالی شهر تهران را دارد و در روزهای بازنشستگی اش به عنوان مشاور در چند مدرسه فعالیت می کند.
چند سال سابقه تدریس دارید؟
از دوران بعد از جنگ تا همین چهار پنج سال پیش در مقاطع مختلف ابتدایی تدریس کردم و بیشتر از همه در پایه های اول و سوم وچهارم بودم.
به شاگردانتان تکلیف زیاد می گفتید؟
نه اینکه فکر کنید من می خواهم شعار بدهم؛ اما من همان دوران هم مخالف تکلیف زیاد بودم، اما باور کنید گاهی معلم مجبور است!
چرا مجبورید؟
گاهی اوقات تکلیف و مشق تنها اهرم معلم برای درس خواندن می شود، مخصوصا در سال های دهه ۶۰ و ۷۰.
مگر دانش آموزان الان چه فرقی با دانش آموزان آن زمان دارند؟
بیشتر از دانش آموز بحث شرایط و زمانه است، ۱۰ سال پیش دانش آموزان مقطع ابتدایی حتی اجازه دست زدن به موبایل پدرشان را هم نداشتند، حالا هر کدام یک گوشی موبایل دارند و دیگر بحث به داشتن تبلت و لپ تاپ رسیده است؛ خب این دو دانش آموزان را نمی شود با هم مقایسه کرد، آن زمان گاهی مجبور می شدیم تکلیف زیادی به دانش آموزان بدهیم، مخصوصا در مناطق جنوبی تهران؛ چراکه آنها بعد از تعطیل شدن مدرسه به کوچه و خیابان می رفتند و اهمیتی به درس نمی دادند، اما حالا بچه ها کمتر به کوچه می روند و عمدتا یا در خانه اند یا در کلاس های فوق برنامه و….
یعنی بچه ها درسخوان تر شده اند؟
نمی شود این طور گفت؛ اما خب فضا و فرصت درس خواندن بیشتر شده است، دیگر خانواده ها با چند فرزند در یک خانه نیستند و عمدتا تک فرزند یا نهایت دو فرزند هستند.
اما امروز هم بچه ها از تکالیف سنگین گله دارند.
بله، متاسفانه گاهی دبیران تحت تاثیر همان تفکرند و فکر می کنند اگر به دانش آموز تکلیف زیادی بدهند درس را خوب یاد می گیرند؛ البته اگر نخواهیم بی انصافی کنیم، حجم تکالیف هم کمتر شده و عمدتا به سمت مباحث علمی و… رفته. نمی شود که دانش آموز در خانه هیچ کاری انجام ندهد و درس و مشق را فقط به مدرسه ببرد، به نظر من مدرسه یا حتی دانشگاه محل یادگیری است و خانه محل تمرین و یادآوری آموخته هاست.
به نظرتان با دانش آموزی که تکلیفش را انجام نداده، چه باید کرد؟
اگر منظورتان تنبیه بدنی یا حتی روانی است که من صد درصد با آن مخالفم، راه های بسیاری وجود دارد که می شود دانش آموزان را هم مسوولیت پذیر کرد و هم کاری کرد که بتوان تکالیفشان را انجام دهند.
بحث تکالیف دانش آموزان، همچنان ادامه دارد و گرچه از حجم آن کم شده، اما نبود یک سیاست واحد برای تعیین این تکالیف و نیز جای خالی دستورالعملی واحد برای مدل تکالیف همچنان سبب شده تا برخی دانش آموزان و والدین آنها از حجم این تکالیف انتقاد کنند، باید دید آموزش وپرورش چه تدبیری در این خصوص دارد و آیا به تذکری صرف بسنده خواهد کرد یا بخشنامه ای در این خصوص صادر خواهد شد.
مهدی بابایی
