یکی از مهمترین مولفه های سبک زندگی اسلامی موضوع مسئولیت پذیری در زندگی است. در واقع این مولفه است که به زندگی انسان رنگ و بوی الهی و دینی می دهد. چرا که انسانی که خود را تابع و پیرو هیچ قانون و مذهبی قرار نمی دهد و زیربار هیچ مسئولتی نمی رود، نمی تواند روح زندگی دینی را درک نماید. از این رو در سبک زندگی اسلامی مسئولیت های مشخص انسان بیان شده است.در منابع دینی و اسلامی مسئولیت های معین و مشخصی برای انسان بیان شده است. از جمله این مسئولیت ها، مسئولیت انسان در قبال خداوند متعال و آیین و شریعت پاک الهی و مسئولیت انسان در قبال خود و دیگران است.خداوند متعال در آیات مختلفی موضوع مسئولیت انسان را مورد تذکر قرار می دهد:«وَ قِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْوُلُونَ [صافات: ۲۴]و بازداشتشان نمایید که آنها مسئولند.»«وَ لا تَقْفُ ما لَیسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُوادَ کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْوُلاً [اسراء/۳۶] و چیزی را که بدان علم نداری دنبال مکن، زیرا گوش و چشم و قلب، همه مورد پرسش واقع خواهند شد.»
اولین مسئولیت خطیر انسان
اولین و مهمترین مسئولیت انسان در این دنیای خاکی، مسئولیت او در برابر خداوند متعال است. معبود بزرگی که تمام امکانات سعادت و کمال را برای او فراهم نموده است سزاوار است که این بنده ناتوان به اندازه توان خود قدردان و حق شناس نعمت های معبود خود باشد و در برابر او مسئولیت های محوله را قبول نماید.
۱ معرفت و شناخت خدا:از جمله مسئولیت هایی که انسان در برابر خداوند متعال دارد این است که حق معرفت را در خصوص معبود خود به جای آورد و به این درجه از علم و معرفت دست پیدا نماید که خدایی او از چه اوصاف و توانایی هایی برخوردار است.«مَعْرِفَهُ اللَّهِ سُبْحَانَهُ أَعْلَی الْمَعَارِفِ ۱؛ معرفت خدای سبحان بلند مرتبه ترین معرفت هاست» .
۲ عبودیت و بندگی: از جمله مهمترین مسئولیتی که بر عهده انسان واگذار شده است عبودیت و بندگی او در برابر خداوند متعال است. این موضوع آن قدر در شریعت اسلام مورد توجه است که هدف از خلقت انسان عبادت و بندگی در برابر خداوند متعال معرفی شده است. وَ مَا «خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنسَ إِلَّا لِیعْبُدُونِ [الذاریات/۵۶]؛ جن و انس را جز برای پرستش خود نیافریده ام».نظام حقوقی اسلام نظامی تکلیف گراست؛ به عنوان مثال در متون دینی وقتی صحبت از حقّ انسـانها می شود بحث از حقوقی است که انسانهای دیگر بر ما دارند و به عبارت دیگر مسئولیّتی که ما در قبال دیگران داریم. البته چون این حقوق طرفینی است ما نیز این حقوق را بر عهده دیگران داریم امّا به دلیل همان بعد سازندگی و تربیت و هدایت که دین اسلام برای خود قائل است در بیان به جنبه تکلیف و وظیفه و مسئولیّت، توجّه بیشتری می کند؛ لذا امام سجّاد علیه السّلام می فرماید:اِعلَم رَحَمَکَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیکَ حُقوقاً مُحیطَهٌ بِکَ فِی کُلِّ حَرَکَهٍ تَحَرَّکتَها وَ سَکَنَهٍ سَکَنتَها اَو حالٍ حَلَّتها اَو مَنزِلَهٍ نَزَلتَها اَو جارِحَهٍ قَلَبتَها اَو ءَالَهٍ تَصَرَّفتَ فِیها فَاَکبَرِ حُقُوقُ اللهِ تَبارَکَ وَ تَعالی عَلَیکَ ما اَوجَبَ عَلَیکَ لِنَفسِهِ مِن حَقِّهِ الّذی هُوَ اصلُ الحُقوقِ؛بدان که خدای عزّوجلّ را بر تو حقوقی است که در هر جنبشی که از تو سر می زند و هر آرامشی که داشته باشی یا در هر حالی که باشی یا در هر منزلی که فرود آیی یا در هر عضوی که بگردانی یا در هر ابزاری که در آن تصرّف کنی، آن حقوق اطراف تو را فرا گرفته است.
بزرگترین حقّ خدای تبارک و تعالی همان است که برای خویش بر تو واجب کرده؛ همان حقّی که ریشه همه حقوق است.امام سجّاد علیه السّلام نمی فرماید تو بر گردن دیگران حقّی داری که آنها باید در مورد تو رعایت کنند بلکه می فرماید حقوقی تو را احاطه کرده؛ یعنی حقوقی که دیگران بر گردن تو دارند و تو باید از عهده آنها برآیی. همانطور که دیدیم اسلام دینی تکلیف گراست و اصولاً دینداری بدون مسئولیّت پذیری و تعهّد معنایی ندارد. در ادامه به اهمیّت مسئولیّت پذیری و جایگاه آن در قرآن و سنّت می پردازیم.
ضرورت مسئولیّت پذیری
با نظر به مطالبی که گفته شد، این سوال پیش می آید که پاسخگو بودن در برابر یک مرجع برتر چه ضرورتی دارد؟ و اگر انسان مسئولیّتی را نمی پذیرفت چه اتّفاقی می افتاد؟همانطور که می دانیم آفرینش انسان و جهان، هدفدار بوده است و هدف از آفرینش انسان عبادت و بندگی خداوند می باشد. خداوند در قرآن می فرماید:وَما خَلَقتُ الجِنَّ وَ الاِنسَ اِلّا لِیَعبُدُونَ ،جن و انس را نیافریدم جز اینکه مرا عبادت کنند.خداوند متعال راه رسیدن به قرب الهی و طریقه عبادت و بندگی خود را به صورت برنامه هایی به رسول خویش ابلاغ کرده است و پس از پیامبر صلّی الله علیه و آله اوصیاء او وظیفه آموزش معارف دین را بر عهده دارند. در این میان ما مسلمانان که به این دعوت لبّیک گفته ایم وظایف و مسئولیّتهایی پیدا می کنیم که عمل به آنها ما را به کمال انسانی خویش نزدیک می سازد.
بزرگترین مسئولیّت انسان، در برابر نعمت هدایت و ولایت می باشد؛ چرا که بدون تشریع دین و هدایت انسان،تمامی راهها به سوی کمال و سعادت او مسدود می شد. امام رضا علیه السّلام می فرمایند:اِنَّ اَوَّلَ ما یُسئَلُ عَنهُ العَبدَ یَومَ القیامَهِ الشَّهادَهُ وَ النُّبُوَّهُ وَ مُوالاتِ عَلیِّ بنِ اَبیطالِبِ عَلَیه السّلامِ ؛همانا اولین چیزی که در روز قیامت از بنده سوال می شود؛ شهادت به یگانگی خدا و رسالت پیامبر و دوستی علی بن ابیطالب علیه السّلام است.لذا اگر ما در مقابل این نعمتهای ارزشمند که خداوند برای هدایت بشر به او ارزانی داشته است احساس مسئولیّت نکنیم حیاتی پوچ و بی هدف داشته هرگز به مقام والای انسانیّت نائل نمی شویم و اینجاست که ضرورت مسئولیّت پذیری در برابر خداوند متعال مشخّص می شود.
منابع دردفتر روزنامه موجود می باشد
