این موضوع بحث پیچیده ای است زیرا انسان از لحاظ روان شناسی مستعد حسادت است و تمایل به ایجاد رقابت با انسان های پیرامون خود دارد. تقریبا از سنین کودکی مفهوم حسادت برای انسان شکل می گیرد، اما …
انسان در همان سنین کودکی می آموزد برای رسیدن به منتهای خواسته ها و ایده آل هایش نمی تواند تمامی منابع را در اختیار داشته باشد. برای مثال یکی از مهم ترین نیازهای انسان نیاز عاطفی است و کودک متوجه می شود نمی تواند همه توجه و حواس مادر را برای برطرف کردن این نیاز در خود داشته باشد چون ذهن مادر ممکن است معطوف موضوعات دیگری باشد و از اینجاست که انسان با مفهوم حسادت روبرو می شود. در کنار تجربه این حس انسان با تجربه غبطه خوردن نیز مواجه می شود و گفت وگوهای ذهنی در او به وجود می آید. برای مثال «شاید آن شخص از من دوست داشتنی تر است»، «شاید او از من قوی تر است و ویژگی ای دارد که در من نیست» و این گفت وگوها و تعبیرهای ذهنی باعث ایجاد حسادت در فرد می شود. وقتی فردی نسبت به موقعیت و جایگاه کسی حسادت می کند، سعی می کند خودش را به جایگاهی برساند تا این کمبود را در خود جبران کند و به همین دلیل خود را به همان موقعیتی می رساند که حسرتش را خورده است. برای مثال اگر افراد در مورد محبوب بودن شخصی حسادت کرده اند، خود را به موقعیتی می رسانند که همانند آن شخص دوست داشتنی و محبوب شوند یا اگر نسبت به ویژگی خاصی در فردی دچار حسادت شده اند، تلاش می کنند در خودشان نیز آن ویژگی را به وجود بیاورند. این مرحله، مرحله رقابت نام دارد که شخص حسود شروع می کند به همانندسازی با فردی که نسبت به موقعیت یا ویژگی های رفتاری اش حسادت کرده و در این وضعیت سعی می کند چیزی که آن شخص دارد یا حتی بهتر از آن را به دست بیاورد.
حسادت با خشم همراه است
متاسفانه یکی از پیامدهای حسادت تولید خشم در افراد است. وقتی فردی نسبت به موقعیت اطرافیان خود احساس رقابت می کند و در خودش توانایی رسیدن به این موقعیت را نمی بیند، علاوه بر تولید خشم، حتی دوست دارد آسیبی به فرد مقابلش بزند و دچار یک حس تخریب کننده نیز می شود. اما وقتی شخصی به جای حسادت، مبنا را روی رقابت می گذارد، این حس در او به وجود می آید که می تواند به موقعیت های مشابه افراد پیرامونش برسد در نتیجه حس خشم در او کم می شود. در این شرایط فرد به مقایسه ای سازنده می پردازد یعنی با خودش می گوید در این ویژگی ها من از آن فرد بهترم یا در این موارد او از من بهتر است و رقابت شکل می گیرد اما در اینجا رقابت با تولید اضطراب در شخص همراه است اما رقابت نسبت به حسادت خیلی سازنده تر است چون حسادت تهدیدکننده نیست و باعث تغییرات مثبت در افراد می شود. رقابت حس پیچیده تری از حسادت است از این رو سازنده تر است. گاهی اوقات انسان نسبت به بعضی موضوعات احساس رقابت دارد که شاید در واقعیت اصلا به آن نیازی نداشته باشد و تنها فکر می کند به آن موقعیت نیاز دارد. نیازهای مختلفی در زندگی افراد وجود دارد مثل نیاز گرسنگی و تشنگی یا نیاز به محبت که جزو نیازهای اولیه و اصلی زندگی انسان ها هستند که می توانند آنها را برطرف کنند. اما به تدریج وقتی انسان بزرگ می شود نیازهای کاذبی نیز در او شکل می گیرد. برای مثال وقتی شخصی به دوست داشته شدن نیاز دارد ممکن است این نیاز را به صورت دیگری نشان دهد یا وقتی می بیند شخصی قدش بلندتر از اوست و از دیگران توجه دریافت می کند، با این شخص به رقابت می پردازد و در ذهنش این طور تداعی می کند که اگر قدش بلندتر بود یا اگر پوست زیباتر و یا خانه و اتومبیل بهتری می داشت، مورد توجه قرار می گرفت و در نتیجه نیاز به دوست داشته شدن به شکل متفاوتی در شخص ظاهر می شود.
ثروت و زیبایی دلیل محبوب بودن نیست
در دنیای واقعی اینکه شما خانه و اتومبیل یا رنگ چهره متفاوتی داشته باشید دلیل دوست داشتنی بودن و مورد توجه قرار گرفتن نیست. اشخاص حسود احساس می کنند خودشان چیزی ندارند و دیگران همه امکانات را در اختیار دارند و علاوه بر تجربه چنین حسی، احساس ناتوانی می کنند. در واقع خودشان را هم ناقص می بینند و هم ناتوان که این یعنی نداشتن اعتماد به نفس. از افراد ظاهر نازیبایی دارند اما دوست داشتنی هستند اما افرادی که حسادت های کاذب دارند به جای اینکه دنبال اضافه کردن ویژگی هایی برای مورد محبت قرار گرفتن باشند دنبال جراحی، خرید کردن، اضافه کردن اموال مادی و … هستند.
دکتر مسعود احمدزاد اصل
استادیار دانشگاه علوم پزشکی قزوین
