احساس نماها در عصر دیجیتال

سال ​ها پیش یکی از دانشمندان فعال در زمینه مطالعه رفتارهای انسانی، خاطره جالبی از درگیری دو گروه کارشناس از دو شرکت مختلف را تعریف می کرد. قرار بود پروژه مشترکی از سوی این دو شرکت برگزار شود.

مدیران این دو شرکت توافق کردند برای تسریع روند انجام امور و نیز کاهش هزینه​ها، ارتباط بین کارشناسان​شان توسط ایمیل انجام شود، اما اندکی پس از اجرای پروژه، درگیری شدیدی بین این دو گروه روی داد.

کارشناسان و مهندسان این دو گروه هرگز همدیگر را ندیده بودند و ارتباط بین آنها فقط در قالب متن های ایمیلی بود. ظاهرا هر بار که یکی از اعضای گروه ایمیلی برای عضوی از گروه دیگر می فرستاد، طرف مقابل برداشتی منفی از لحن فرستنده داشت، در حالی که واقعا فرستنده منظور بدی در نوشته خود نداشت.

بررسی این اوضاع مشخص کرد اشکال کار در ساختار اجتماعی مغز انسان نهفته است. مغز انسان هزاران سال است که برای تعاملات رودررو تکامل یافته است. در تعاملات رودررو، انسان می تواند احساسات مخاطب را از چهره و لحن صدایش دریافت کند. حتی در مکالمات تلفنی هم که در آن امکان گفت وگوی رودررو وجود ندارد، باز هم لحن صدای مخاطب می تواند بخشی از احساسات طرف مقابل را آشکار کند، اما گفت وگوی ایمیلی فاقد هر گونه ویژگی برای ارتباط غیرکلامی است.

دانشمندی که این پدیده را بررسی می کرد، پیشنهادی برای بهبود اوضاع ارائه کرد. او پیشنهاد کرد این دو گروه جلسه ای مشترک ترتیب داده تا این افراد با روحیات و ویژگی های فردی یکدیگر بیشتر آشنا شوند. این راه​حل موثر واقع شد و درگیری قبلی که به دلیل ایمیل های ارسالی ایجاد شده بود، دیگر روی نداد.

احساس بخشیدن به ایمیل​ها

همان ​طور که گفته شد، ایمیل در ابتدای کار نمی توانست ویژگی های غیرکلامی را که در گفت وگوهای انسانی وجود دارد با خود داشته باشد. شاید به همین دلیل بود که برخی به فکر احساس بخشیدن به ارتباط ایمیلی افتادند. این گونه بود که استفاده از برخی کاراکترهای دیجیتال برای نشان دادن احساس آغاز شد. این شکلک ها را «احساس نما» یا «اموتیکان» (Emoticon) نامیدند. واژه اموتیکان از ترکیب دو واژه انگلیسی Emotion به معنای «احساس» و Icon به معنای «نماینده» تشکیل شده است. برای نمونه احساس نمای معروف: ـ )حاصل قراردادن سه کاراکتر موجود در همه صفحه کلیدها در کنار هم است.

جالب است بدانید که شکل​گیری احساس نماها به سال​ها پیش از ورود اینترنت به زندگی ما باز می گردد. در واقع سال ۱۸۸۱ یک مجله طنز در ایالات متحده از چند کاراکتر ساده چاپی آن روزگار، تصویرهایی شبیه احساس نماهای خنده یا تعجب امروزی ایجاد کرد.

استفاده از اموژی برای بیان بهتر احساسات

چند سالی است که استفاده از نوعی دیگر از احساس نماها برای بیان مفاهیمی پیچیده​تر رایج شده است. این شکلک ها «اموژی» (Emoji) نام دارد که ترکیبی از دو واژه ژاپنی «اِ» به معنای تصویر و «موژی» به معنای «شخصیت» است. اموژی که خاستگاه آن در ژاپن است، علاوه بربیان انواع گوناگونی از احساسات، طیف گسترده ای از مفاهیم از انواع مکان های عمومی گرفته تا نام فصل ها، شغل ها و حیوانات را نیز دربرمی گیرد. امروزه بیشتر سیستم​های عامل موجود از لینوکس و مکینتاش گرفته تا برخی از آخرین نسخه های اندروید، از کاراکترهای اموژی پشتیبانی می کنند.

دنیایی به وسعت اموژی

چندی پیش اعلام شد قرار است بزودی ۲۵۰ اموژی جدید وارد دنیای دیجیتال شود. به نظر می رسد دامنه کاربردهای اموژی فقط به ایمیل یا پیامک های رد و بدل شده بین افراد محدود نخواهد شد.

برای نمونه شبکه ای اجتماعی با عنوان «اموژلی» در دست راه اندازی است که به کاربران امکان برقراری ارتباط با یکدیگر، البته بدون استفاده از واژگان معمولی و تنها با استفاده از عبارت های اموژی را می دهد. حتی گروهی از علاقه​مندان اموژی به فکر ترجمه یکی از رمان های معروف قرن ۱۹ در قالب شکلک های اموژی افتاده اند. در این پروژه که مدتی است آغاز شده، قرار است متن داستان فقط با استفاده از این شکلک ها بازگو شود.

احساس نماها و طبقه اجتماعی

برخی زبان​شناسان به بررسی تاثیرات استفاده از احساس​نماها و اموژی بر ساختار زبان​ها و تعاملات مبتنی بر زبان پرداخته​اند و به این نتیجه رسیده​اند که استفاده از احساس نماها به موقعیت جغرافیایی، سن، جنسیت و طبقه اجتماعی افراد بستگی دارد.

حتی استفاده از یک نوع احساس نما به جای نوعی دیگر نیز می تواند نشانگر ویژگی های فرد استفاده​کننده باشد. برای نمونه افرادی که برای نشان دادن چهره خندان از سه کاراکتر: ـ) استفاده می کنند، افرادی به مراتب رسمی​تر و مبادی آداب​تر از کسانی هستند که تنها از دو کاراکتر:) به این منظور استفاده می کنند و خط تیره بین (که نشانگر بینی) است را به کار نمی برند.

زن یا مرد؟ مساله این است

شاید حدس زدن این که دختران و زنان بیشتر از پسران و مردان از احساس نماها در پیامک ها و ایمیل ها خود بهره می برند، مطلب چندان شگفت انگیزی نباشد. با این حال مطالعه جالبی برای اثبات این موضوع به انجام رسید.

در این مطالعه به ۲۱ دانشجو (۱۱ پسر و ۱۰ دختر) یک گوشی رایگان داده شد و به آنها اعلام شد در مدتی مشخص، پیامک های ارسالی آنها مورد بررسی قرار می گیرد. پس از شش ماه، حدود ۱۲۴ هزار پیامک بین این افراد و دوستانشان رد و بدل شد. این مطالعه مشخص کرد حدود ۴ درصد پیامک ها حاوی شکلک های احساس​نما بود و البته تعداد این شکلک ها در پیامک های ارسالی از سوی دختران بیشتر بود.

آیا احساس نماها تهدیدی برای زبان محسوب می شود؟

زبان، ساختاری زنده دارد و عوامل بسیاری می تواند موجب تغییر آن شود. اما آیا استفاده از شکلک های دیجیتال می تواند تهدیدی برای ساختار طبیعی زبان بشری باشد؟

برخی کارشناسان بر این باورند استفاده از احساس نماها و اموژی می تواند یکی از اصلی​ترین ضعف های ساختار زبانی، یعنی انتقال نیافتن احساسات را تا حدی جبران کند. استفاده از شکلک هایی قابل فهم امر جدیدی نیست و سابقه آن را باید در مصر باستان و استفاده از خط هیروگلیف برای انتقال مفاهیم جست. در واقع سابقه استفاده از شکلک هایی با مفاهیمی خاص به مراتب قدیمی​تر از استفاده از حروف در الفبای زبانی است. از سویی دیگر اکنون زبان های مختلف می توانند مفاهیمی را منتقل کنند، اما هنوز هم زبان مکتوب از انتقال برخی ظریف​ترین ویژگی های احساسی بشر عاجز هستند.

احساس نما، راه حلی برای ارتباط در دنیای بی​احساس دیجیتال

در دنیای دیجیتال که عملا در آن ارتباط چهره به چهره و معمول به حداقل رسیده است، کمبود و نبود احساسات انسانی براحتی مشهود است. از آنجا که ذهن انسان برای تعاملات رودررو برنامه ریزی شده، لذا ممکن است خسارت هایی را به همراه داشته باشد.

با وجود این به نظر می رسد استفاده از راه​حل هایی نظیر احساس نماها یا اموژی می​تواند جانی دیگر به دنیای بی روح ارتباطات متنی دیجیتال ببخشد.

البته نباید فراموش کرد احساس نماها نیز محدودیت های خاص خود را دارند و نمی توانند مفاهیم پیچیده را براحتی مطرح کنند. به کلامی دیگر، شاید بهره​گیری از احساس نماها و اموژی در کنار متن های مختلف دیجیتال بتواند کاستی ناشی از نبود تعاملات رودرروی انسانی را تا حدی جبران کند.

صالح سپهری فر