اوتیسم جزو اختلالات عصبی تکاملی است یعنی در سیستم تکاملی مغز مشکل ایجاد می شود و معمولا دلایل ژنتیکی دارد. البته نه به آن معنا که ژنی خاص برای آن شناخته شده باشد بلکه تنها می توان گفت برخی مسائل و چند ژن مختلف در به وجود آمدن آن نقش دارند. البته احتمال دارد علل زیست?شناسی دیگری هم داشته باشد یعنی به هر دلیلی در همان دوران جنینی یا چند ماه بعد از تولد اتفاقاتی در سیستم مغز و اعصاب می افتد که باعث می شود سیستم مغز و اعصاب رشد کاملی نداشته باشد.
هرچه زودتر بهتر
هرچه اوتیسم زودتر تشخیص داده شود بهتر است تا درمان های توانبخشی زودتر آغاز شود. حتی زیر یک سال؛ یک کودک ۵ یا ۶ ماهه عادی می تواند به صورت یا حالت های مادرش واکنش نشان دهد، مثلا وقتی مادر او را در آغوش می گیرد، کودک خود را در بغل مادر جای می دهد یا وقتی اسم خود را می شنود واکنش نشان می دهد، اما کودکان اوتیسمی این گونه نیستند، مثلا ممکن است اصلا به اسم خود واکنش نشان ندهند یا هیچ وقت خود را در آغوش مادر جای ندهند. کودکان اوتیسمی نگاه معنی داری ندارند و نمی توانند با نگاهشان مثلا چهره مادر را تعقیب کنند و طوری به مادر یا پدر نگاه می کنند که انگار در حال نگاه کردن به یک شی هستند. یک گروه از بچه هایی که در طیف اوتیسم قرار دارند ممکن است هرگز توانمندی های کلامی را به دست نیاورند و گروهی هم ممکن است به دست بیاورند و بعد از دست بدهند. ناگفته نماند اختلالات اوتیسم از ۲ یا ۳ سالگی به بعد کاملا قابل تشخیص است اما بهتر است زیر ۲ سال یا حتی حدود یک سال بیماری تشخیص داده شود تا درمان ها آغاز شود
درمان ها بیشتر توانبخشی است تا دارویی
معمولا درمان های اوتیسم غیردارویی است و بیشتر در حوزه درمان های توانبخشی است یعنی روی تعاملات و برخوردهای عاطفی و علاقه مندی های این بچه ها کار می کنند. مصرف داروهای خوراکی به این معنا که روی خود مسائل اوتیسم تاثیر بگذارند هنوز جنبه تحقیقاتی دارد، اما برای اینکه برخی رفتارها بهتر شود گاهی دارو هم تجویز می شود. مثلا اگر کودکی علاوه بر اوتیسم، بیش فعالی هم داشته باشد برای بیش فعالی دارو توصیه می شود یا ممکن است پرخاشگر یا تحریک پذیر باشد که باید تحت کنترل قرار بگیرد، اما برای خود اوتیسم دارویی وجود ندارد که بتواند آن را بهبود دهد.
نشانه ها را بشناسید
مهم ترین و بیشترین جایی که مبتلایان به اوتیسم مشکل دارند هوش اجتماعی است یعنی آن قسمت هایی از مغز که وظیفه کنترل روابط اجتماعی را برعهده دارد در این افراد به خوبی کار نمی کند. باید بدانید لزوما همه علامت ها در همه کسانی که اوتیسم دارند وجود ندارد بلکه در هر بیماری تنها تعدادی از علائم یافت می شود. به همین دلیل است که می گوییم اوتیسم به صورت طیف در نظر گرفته می شود، یعنی طیفی از علامت های مختلف نشان می دهد که فرد در کدام گروه از اوتیسم طبقه بندی می شود. برخی از علائم رایج اوتیسم عبارتند از: افراد مبتلا در تعاملات اجتماعی مشکل دارند، مثلا یکی از عناصر تعاملات اجتماعی حرکات بدن و چهره، حالت چشم و… است. افراد اوتیسمی نمی توانند این حرکات را تشخیص دهند، یعنی مثلا نمی توانند معنای هیجاناتی را که در چهره نشان داده می شود کاملا متوجه شوند. نمی توانند از چهره فردی مثلا ناراحتی یا خوشحالی یا تعجب او را بفهمند یا حتی لحن صحبت که ناراحت یا عصبانی یا خوشحال است را از هم تمییز دهند. برای آنها لحنی عادی با لحنی هشداردهنده هیچ تفاوتی ندارد. بیشتر افراد عادی دوست دارند با گروه همسالان خود دوست شوند اما یک فرد مبتلا دنبال چیزی است که در سن آنها چندان معمول نیست. البته یک بچه عادی هم ممکن است به برنامه هایی که مختص خودش نیست علاقه داشته باشد اما مثل اوتیسمی ها این برنامه ها را در اولویت قرار نمی دهد بلکه برنامه های مختص سن خودش همیشه برایش جذاب تر است. مبتلایان به اوتیسم از کارهای تکراری لذت می برند، در حالی که بیشتر بچه های عادی از تنوع لذت می برند، مثل اینکه لباس های جدید بپوشند یا جاهای جدید بروند، اما یک بچه اوتیسمی ممکن است بخواهد ماه ها تنها یک لباس را بپوشد و حاضر به عوض کردن آن نباشد یا تنها بخواهد از یک قاشق یا بشقاب استفاده کند و به سختی می تواند عادت های تکراری خود را کنار بگذارد و با جاها و چیزهای جدید سازگار شود.
اوتیسمی ها به راحتی نمی توانند تغییرات را بپذیرند و حتی یک تغییر دکوراسیون کوچک آنها را به هم می ریزد. افراد عادی هنگام صحبت کردن لحن دارند یعنی مثلا وقتی درباره چیزی تعجب آور صحبت می کنند متفاوت از زمانی است که از واقعه ای ناراحت یا خوشحال کننده می گویند، اما بیشتر اوتیسمی ها تنها با یک لحن ثابت و خاص صحبت می کنند و ممکن است لحنشان چندان با کلامشان هماهنگ نباشد.
دکتر الهام شیرازی
فوق‌تخصص روان‌پزشکی کودک و نوجوان و دانشیار دانشگاه علوم‌پزشکی ایران
