خانواده و برخی پیامدهای ناسازنده فناوری های نوین ارتباطی و شبکه های اجتماعی

خانواده در عصر حاضر با تغییرات شگرف اجتماعی و فناوری های موثر بر این تغییرات در معرض وضعیت های جدید و بعضا کمتر شناخته شده و پیچیده ای قرار گرفته است. فناوری های گوناگون عمدتا و نه در همه موارد با توجیهات و مطالعات اقتصادی و سود آفرین طراحی، خلق و پا به عرصه وجود در اجتماع می گذارند. پیامدهای سازنده و ناسازنده غیر اقتصادی فناوری های مختلف اما پس گذشت مدتی از بهره برداری در سطح جامعه خود را نشان داده و دستمایه تحلیل تحلیلگران حوزه های مربوطه و چاره اندیشی برای تقلیل آثار زیانبار آن تواند بود. رشد و گسترش شبکه های اجتماعی مجازی مبتنی بر تلفن همراه در سالیان اخیر در کشور ما و سهولت دسترسی و امکانات ارتباطی برآمده از آن، جمع کثیری از شهروندان را به استفاده از امکانات و مزایای ارتباطی اپلیکیشن های متعدد و متنوع در این راستا ترغیب نموده است. در کنار مزایای متعدد حضور در بستر شبکه های اجتماعی ارتباطی و استفاده از امکانات آنها، این فناوری های به شدت نوشونده و پراقبال اجتماعی در برخی موارد که فراوانی آن هم کم به نظر نمی رسد کارکردی بر ضد فلسفه وجودی خویش یافته و به جای توسعه ارتباطات اجتماعی باعث افول و آسیب روابط میان اعضاء خانواده گردیده است. در حین قرائت این سطور، تصویری را از نظر بگذرانید که اعضاء خانواده در لحظاتی که در کنار یکدیگر در منزل هستند، هر کدام سر در گوشی تلفن های همراه شان به ارتباط از طریق یکی از اپلیکیشن های یاد شده مشغول و ارتباط واقعی و حضوری شان با یکدیگر به عنوان اعضاء یک خانواده قطع و مختل می باشد. این می تواند تصویر تکراری همه روزه از تعداد قابل توجهی از خانواده های امروزین جامعه ما باشد. نه فقط در فضای خانه که حتی در سفر و مسافرت و حتی بعضا در لحظه های شخصی تر، فناوری هایی که برای توسعه ارتباطات اجتماعی پدید آمده اند به سرقت اوقات و فرصت های ارتباطی ارزشمند اعضاء خانواده ها مشغولند. خانواده های هسته ای تر امروزین در قیاس با خانواده های گسترده نسل های پیشین به تناسب و اقتضاء الزامات زندگی مدرن تر امروزی و اشتغال بعضا هر دو زوج به دلایل اقتصادی، بخش بیشتری از اوقات خویش را در خارج از خانه می گذرانند و به همان نسبت وقت کمتری را در خانه خواهند داشت و کم و کیف روابط شان در لحظه هایی که در محیط خانه با یکدیگر می توانند بود از اهمیت استراتژیک تری از منظر مناسبات خانوادگی برخوردار می گردد. از این منظر تاثر و از میان رفتن این اوقات ارزشمند خانواده از طریق دورتر شدن آنها از یکدیگر توسط فناوری هایی که ظاهرا برای نزدیک تر کردن انسان ها به یکدیگر آفریده شده اند، جای تامل بسیار داشته و واکاوی آن از ارزش و اهمیتی بنیادین از دیدگاه یک مشاور در امور خانواده برخوردار می باشد.

برای به دست دادن تصویری واضح تر از این مسئله ، نیازمند درک دقیق تری از آنچه دقیقا در این پیوند رخ می دهد می باشیم. برای این منظور مجدا به آن تصویر ترسیمی باز می گردیم و یک بار دیگر دقیق تر آن را از نظر می گذرانیم هر چند به نظر می رسد با شدت نسبی شیوع آن در سطح جامعه، این تصویر بیگانه ایی برای عمده مخاطبان و شهروندان نباشد. اعضاء خانواده در لحظه هایی که با هم می توانند بود و از مواهب سازنده ارتباطات حضوری برای اعتلای کارکردهای ارزنده خانواده بهره مند می توانند گردید، خود از طریق ارتباطات مجازی به ارتباط با فضایی خارج از خانواده مشغول و ضمن از دست دادن فرصت ارتباط با خانواده و به تبع آن بهبود و حفظ روابط و کاستن از مشکلات احتمالی و تعمیق مناسبات و پیوندهای خانوادگی، فاصله گرفتن از یکدیگر را علیرغم حضور در کنار هم آغاز نموده اند. واگرایی یی که در گذر زمان عمق می تواند یافت و آنان را لحظه به لحظه و روز به روز از یکدیگر دورتر و دورتر می نماید و ممکن است زمانی به خود آیند که دیگر فاصله آنقدر زیاد شده و زمان آنقدر از دست رفته که جبرانی برای آن متصور نباشد و بهترین لحظه های زندگی شان در پس این امر به ظاهر نامهم از دست شده باشد.

کاهش توجه و تمرکز در ارتباطات خانوادگی و از دست رفتن فرصت های طلایی با هم بودن، بخشی از کارکردهای خانواده را متاثر می تواند ساخت و شاید بتوان بخشی از سوء تفاهمات و یا مشکلاتی که ریشه در کیفیت ارتباطات خانوادگی دارند را از همین موضوع متاثر و برآمده دانست.

نگارنده البته منکر مزایای متعدد و سازنده استفاده از فناوری های یاد شده نیست آنچه در این میان مورد توجه است نه خود فناوری که استفاده ناسازنده از آن و پیشگیری و تقلیل برخی عوارض زیانبار این استفاده ناسازنده در سایه یافتن بینشی آگاهانه می باشد.

پرسشی که در پایان با پاسخ به آن می توان به این یادداشت پایان بخشید این است که چگونه می توان از این پیامد جانبی ناسازنده پیشگیری به عمل آورد و از شدت آن کاست. استفاده هدفمند و برنامه مند از فناوری های ارتباطی و نه سپردن زمام همه لحظات خویش و خانواده بدون هیچ برنامه ای به مشغولیت با فناوری های ارتباطی را شاید بتوان مرکز ثقل کلیه راه حل ها دانست. اختصاص زمان خاص، محدود و مشخصی برای ارتباطات کاری و دوستانه با دوستان، گریز از وابستگی به ابزارهای ارتباطی از طریق تمرین از جمله تعریف روزها و یا ساعات بدون در اختیار داشتن آنها، و اتخاذ برغی قرارهای جمعی و توافقی خانوادگی در پیوند با نحوه عمل در این مورد و موارد مشابه می تواند زمینه پیشگیری از پیدایش پیامدهای ناسازنده را به دست دهد. از جمله ویژگی های مخرب استفاده افراطی و بی برنامه از اپلیکیشن های ارتباطی، نوعی خاصیت اعتیادپذیری در کاربران آنها بوده که در صورت عادت و ابتلاء به آن ممکن است بسیاری از کارکردهای شخصی و خانوادگی فرد مختل و برخی آسیب های روانی متوجه فرد و خانواده گردد. بنا بر این با دقت آگاهانه و استفاده خردمندانه از فناوری های نوین می توانیم ضمن بهره مندی از مواهب سازنده این فناوری ها، از برخی پیامدهای ناگوار آن در امان مانده و اجازه ندهیم فناوری یی که می تواند بخشی از روابط اجتماعی مان را تسهیل نماید باعث دوری بیشتر مان از یکدیگر و کسانی که با آنان پیوندهای عمیق عاطفی داریم گردد.

یحیی بازیاری زاده