پیامدهای روانی؛ نیمه کمتر پدیدار سوانح

آسیب های روانی؛ نیمه کمتر پیدای پیامدهای سوانح

زمین لرزه ۷.۸ ریشتری روز پنجم اردیبهشت کاتماندو پایتخت کشور نپال و خبرهای متعاقب آن از افزایش آمار تلفات انسانی این سانحه، تصویر نسبتا ثابتی است که هر از چند گاه در گوشه ایی از جهان تکرار می شود و پس از عملیات های امداد و نجات و کمک های ملی و بین المللی به بازماندگان سوانح، به مرور با فاصله گرفتن از التهابات ناشی از شرایط اضطراری با افول و توقف انعکاس خبرها جامعه سانحه دیده عملا از یادها می رود. بهبودی جسمانی و شرایط زندگی در نگاه متعارف مترادف بازگشت به زندگی عادی تلقی می شود حال آنکه عوارض و پیامدهای روانی ناشی از سوانح تا مدت ها و در برخی موارد در صورت عدم مداخلات موثر فوری روانشناختی تا پایان عمر کیفیت زندگی بازماندگان سوانح را متاثر و آنان را با پیامدهای آن دست به گریبان تواند داشت. نادیده انگاری عوارض روانشناختی سوانح موجب توجه کمتر به این دست از پیامدهای سوانح و عدم مداخلات موثر بویژه در لحظات اولیه که عمده توجهات و اقدامات معطوف به امداد و نجات ، اسکان، تامین غذا و نظایر آن می باشد گردیده که صرفنظر از ریشه های پیدایش این کم توجهی، می تواند ضربات بعضا جبران ناپذیری را بر روح و روان بازماندگان سوانح وارد آورده و با به تاخیر افتادن مرحله بازتوانی روانی، هزینه های زیادی به خانواده ها و جامعه تحمیل می تواند گردید. گرچه در سالیان اخیر با تشکیل تیم های مداخلات روانی، توجهاتی در این راستا در برخی نهادهای مرتبط از جمله جمعیت هلال احمر پدید آمده اما ریشه های فرهنگی کم اهمیت انگاری پیامدهای روانی سوانح، عرصه را بر تدوین ساز و کاری ساخت یافته در فرآیندهای تعریف شده عملیات های امدادرسانی تنگ نموده است. مصداق بارز مبین ابعاد فرهنگی این موضوع را می توان در خاطره دوستی یافت که عضو یکی از تیم های حمایت روانی بوده و برای ارائه خدمات عازم یکی از مناطق سانحه دیده کشور گردیده و در بدو ورود با واکنش ناپذیرای عمومی مواجه گردیده است. این واکنش ناپذیرا البته در اعتراض به ارائه خدمات حمایت روانی در شرایطی بوده است که هنوز ایجاد سرپناه و تامین جیره های غذایی اضطراری بطور کامل به انجام نرسیده بوده است. این مسئله خود ناظر به ضرورت رعایت نظام مند تقدم و تاخر خدمات مختلف مورد نیاز سانحه دیدگان است. بسیاری از آسیب های حاد ناشی از سوانح بویژه در گروه های آسیب پذیر مثل کودکان نظیر اختلال استرس پس از ضربه، در محافل علمی و آکادمیک به عنوان موارد حاد واجد فوریت به رسمیت شناخته شده و فوریت مداخلات روانشناختی، همسنگ مداخلات مربوط به آسیب های جسمانی تلقی می گردد. فقدان ساختارهای نظام مند مداخلات فوری روانشناختی معادل ساختارهای مداخلات در آسیب های جسمانی و عدم تداوم پایش ها و مداخلات میان مدت روانشناختی، آسیب پذیری روانی بازماندگان سوانح را بیشتر نموده و بازتوانی و بازگشت پذیری روانی آنان به زندگی معمول از مناظر روانشناختی را با تاخیر و وقفه مواجه نموده و کامیابی واقعی عملیات های امدادی را متاثر می تواند نمود.

از ابعاد روانی پیامدهای سوانح را به دلیل کمتر مورد توجه بودن می توان به عنوان نیمه پنهان پیامدهای سوانح یاد نمود که در صورت عدم توجه کافی می تواند نیمه دوم که بیشتر مورد توجه بوده را از طریق ناکام سازی روانی متاثر سازد. ریشه بسیاری از اختلالات درمان ناشده مزمن ناشی از سوانح، خودکشی ها، افسردگی ها و برخی از جرم های مناطق سانحه دیده را می توان در پیامدهای اولیه روانی فاقد مداخلات اضطراری در سوانح قلمداد نمود.

ضرورت تعریف واحدهای ساختاری اضطراری روانی مداخله گر و نیز تضمین تداوم پایش و مداخلات روانی ادامه دار در مناطق سانحه دیده بمنظور شناسایی، ارجاع و درمان کلیه موارد نیازمند مداخله و درمان، ضرورتی اجتناب ناپذیری می نماید که تاخیر در پرداختن به آن می تواند تبعات بعضا جبران ناپذیری را متوجه جامعه نماید. صیانت و ارتقاء سلامت روان سانحه دیدگان، نیازمند ساختار و ساختارسازی متناسب و هم وزن با اهمیت خویش بوده که ضروری است از سوی نهادهای صاحب صلاحیت در این موضوع مورد بررسی و رسیدگی قرار گیرد. استفاده از ظرفیت دانش آموختگان مجرب مرتبط با این عرصه در کشور در قالب ساختاری کارآمد می تواند ضمن کاستن از پیامدهای روانی ناسازنده سوانح، زمینه بازگشت پایدارتر به زندگی عادی و ارتقاء سلامت عمومی شهروندان مناطق سانحه دیده را با توجه به در هم تنیده بودن سلامت جسم و روان در پی داشته باشد.

یحیی بازیاری زاده

معاون بهداشت، درمان و توانبخشی جمعیت هلال احمر استان هرمزگان