سیستان در گذر تاریخ

سیستان ناحیه تاریخی است در شرق ایران و غرب افغانستان کنونی که عمدتاً بین ۲۹ و ۳۲ عرض شمالی و ۶۱ و ۵/۶۵ طول شرقی قرار دارد. در حدود ۵/۲% آن در خاک ایران و بقیه اش در دست افغانستان است.

«سیستان» از مناطق جغرافیایی کهن سرزمین ایران است. نام سیستان در سنگ نوشته داریوش یکم در نقش رستم به صورت «زرنگ» آمده است. پس از مهاجرت سکاها به سوی جنوب گروهی از آنان در زرنگ مستقر شدند و از آن پس زرنگ به نام آنان سکستان خوانده شد. در واقع، قبایل سکا پس از آنکه از دره فرغانه اخراج و طرد شدند به ایالات باختر «ورخج» هجوم آوردند و زرنگ از آن پس سکستان نامیده شد و سیستان کنونی قسمتی از آن است. سک ها یا هندوسکائیان در آنجا سلطنتی تأسیس کردند و از زمان شاهنشاهی مهرداد دوم (۸۸ ۱۲۳ق.م) خراجگزار اتحادیه اشکانی شدند.

به منظور بررسی بیشتر ریشه لغوی واژه سیستان می توان گفت که «درانگا» یا «درانژیان» اسم قدیم سیستان بوده بعد از هجوم طایفه ساس یا ساک یا اسکیث به این مملکت «مناسکاتینا» نام یافته و مردم ایران آن را سکستان کرده و سجستان معرب آن است. همچنین «زارانجی» یا «زارانگیا» اسم قدیم آن قسمت از سیستان بوده است که در حوالی دریاچه زره واقع و این لغت زندی است و در لغت زند «زارایا» به جای باتلاق اشاره دارد، چنانکه در فرس قدیم هم «دارایا» همین معنی را داشته و چون به مجاورت دریاچه این قسمت باتلاق بوده موسوم به این اسم شده است. «زاریس» نیز اسم دریاچه سیستان بوده است. اکتزیاس طبیب که شرح حال او در آخر جلد دوم کتاب «درر التیجان» نگاشته شده است در تاریخ خود می گوید: «زاریس اسم شهری است در نواحی سیستان».

رضا کلانی