معنویت، تاب آوری و کیفیت روانی زندگی

بخشی از کارآیی و کارآمدی شخصی، خانوادگی، تحصیلی، شغلی و اجتماعی آرمانی شهروندان را ناظر به کیفیت روانی زندگی آنها می توان دانست. به عبارت دیگر کیفیت زیست روانی شهروندان وجه مهمی از کیفیت زندگی آنان بوده که هم از بعد جسمانی متاثر و هم آنرا متاثر می تواند ساخت. از این منظر سلامت روان و طیف متنوع عوامل دخیل در اوج و افول آن از اهمیتی بسزا برخوردار می گردد. آنچه در این مجال کوتاه بدان می خواهیم پرداخت نگریستن این موضوع از زاویه ایی نسبتا بدیع است که شاید تاکنون کمتر به آن پرداخته شده باشد.

می توان برای توصیف وضعیت سلامت روان هر یک از شهروندان از مفهوم میانگین بهره جست. به عبارت دیگر وضعیت فعلی سلامت روان هر یک از شهروندان عبارت از میانگینی است متاثر از طیفی از عوامل دخیل و برآیند برهمکنش های متقابل هم افزا یا همکاه این عوامل، که شخص با این میانگین سلامت روان، کیفیت روانی زندگی یا کیفیت زیست روانی خویش را ساخته و در آن کیفیت خویشتن را می زید. از جمله عوامل دخیل در این میانگین، ساخت و ساختار شخصیتی شهروند می باشد که بستری را برای تعامل متقابل عوامل دخیل در میانگین سلامت روان شخص فراهم می آورند. مهمتر از این میانگین اما ثبات این میانگین و عدم نوسانات شدید سلامت روان، متعاقب رخدادهای مختلف زیست شخصی، خانوادگی، شغلی، تحصیلی و اجتماعی می باشد.

این ثبات پذیری نسبی سامانه روانی افراد را می توان با مفهومی تحت عنوان تاب آوری توضیح داد. برای درک دقیق تر این مفهوم، سه خط کش پلاستیکی با ۳ کیفیت متفاوت را در نظر بگیرید که وقتی خم می شوند هر یک در یک زاویه متفاوتی از خمیدگی می شکند. بطور مثال یکی در زاویه خمیدگی ۲۵، دومی در زاویه ۴۵ و سومی در زاویه ۹۰ درجه از خمیدگی می شکنند. می توان میزان مقاومت آنان در برابر خمیدگی را به تاب آوری آنان در برابر فشار وارده ناشی از خمیدگی تعبیر نمود. هر چه تاب آوری بیشتر باشد زاویه شکستن و قدرت مقاومت بالاتر خواهد بود. برای اینکه میانگین سلامت روان شهروندان از یک ثبات نسبی برخوردار گردیده و در مقابل تکانش های برآمده از وقایع مختلف زندگی دستخوش نوسانات شدید نگردد نیاز به تقویت پیش سازهای تاب آوری در ساخت شخصیت فرد اولویت می یابد. این پیش سازها متنوع هستند و اولویت اثربخشی آنان از شخصی به شخص دیگر بسته به ساخت شخصیتی فرد متفاوت می باشد.

یکی از این عوامل مهم معنویت و المان های آن در زندگی افراد می باشد. آنچانکه در متن مقدس قرآن کریم نیز آمده است انسان عجول آفریده شده و با یک نیکی و موفقیت سرمست و مسرور می شود و با اصابت با یک شر و ناکامروایی ملول می گردد بجز نمازگزاران، یعنی کسانی که به با آفریدگار خویش راز و نیاز می نمایند. در این معنا نماز به عنوان نماد معنویت آیینی، تعادل بخش سلامت روان و در نتیجه عامل تاب آوری روانی افراد مطرح و پیش آگهی انسان های معنوی در پیوند با تحمل دشواری ها از رهارود ثبات روانی و عدم نوسانات شدید روانی متعاقب وقایع زندگی، مثبت ترسیم گردیده است. در پایان می توان معنویت گرایی را یکی از رموز تعادل و ثبات روان و سلامت روانی و پیشگیری از نوسانات روحی روانی متعاقب تکانه های برآمده از وقایع زندگی دانست که می توان آن را در مفهوم تاب آوری متجلی یافت. با این نگاه می توان با بهره گیری از آموزه های معنوی راهگشا، زمینه صیانت از سلامت روان شهروندان را فراهم نموده و در این شرایط، پیش سازهای مختلف سلامت روان در فضای مبتنی بر تاب آوری برآمده از معنویت در یک همنوایی هم افزا قرار گرفته و موجبات شکوفایی روانی فرد و متعاقب آن شکوفایی همه جانبه وی را فراهم می توانند نمود. شکنندگی روانی بخشی از شهروندان امروزین گیتی به عنوان یکی از پیامدهای روانشناختی خلاء های معنوی دنیای امروز در بسیاری موارد، ضرورت بازگشت دوباره به معنویت را در بسیاری از مناطق دنیای امروزین که خورشید معنویت چندیست در پس ابرهای نخوت و مدرنیته غروبیده است دگر بار طنین انداز نموده است.

یحیی بازیاری زاده

کارشناس ارشد مشاوره خانواده